آیه 43 سوره مؤمنون

ما تَسْبِقُ مِنْ أُمَّةٍ أَجَلَها وَ ما يَسْتَأْخِرُونَ (43)

«1». تفسير منهج الصادقين، ج 6، ص 232، چاپ كتابفروشى اسلاميّه.

«2». نهج البلاغه فيض الاسلام، خطبه 82، ص 198.

جلد 9 - صفحه 139

ما تَسْبِقُ مِنْ أُمَّةٍ أَجَلَها: پيشى نمى‌گيرد از هيچ گروهى بر وقتى كه عذاب ايشان را در آن مقرر نموديم، وَ ما يَسْتَأْخِرُونَ‌: و نه باز پس مانند و تأخير يابند از آن مدت. حاصل آنكه در وقتى كه هلاكت ايشان در آن معين و محدود شده بود به هيچ وجه سمت تقدم و تأخر نپذيرفت و هيچكس قبل از آن وقت يا بعد از آن هلاك نگشت بلكه در همان وقت معذب و مستأصل شدند. ذكر اين كلام براى وعيد مشركان است كه بترسند از مخالفت. و نزد بعضى مراد از اين اجل، وقتى است كه مرگ هر كسى در آن مقرر شده، يعنى هيچكس از امم پيشينيان قبل از اجل معلوم و بعد از آن نمى‌ميرد بلكه در همان وقت مقرر فوت كند و آنى پيش و پس نخواهد افتاد نسبت به هيچكس و در هيچ زمان.

قالَ رَبِّ انْصُرْنِي بِما كَذَّبُونِ (39) قالَ عَمَّا قَلِيلٍ لَيُصْبِحُنَّ نادِمِينَ (40) فَأَخَذَتْهُمُ الصَّيْحَةُ بِالْحَقِّ فَجَعَلْناهُمْ غُثاءً فَبُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ (41) ثُمَّ أَنْشَأْنا مِنْ بَعْدِهِمْ قُرُوناً آخَرِينَ (42) ما تَسْبِقُ مِنْ أُمَّةٍ أَجَلَها وَ ما يَسْتَأْخِرُونَ (43)

ثُمَّ أَرْسَلْنا رُسُلَنا تَتْرا كُلَّ ما جاءَ أُمَّةً رَسُولُها كَذَّبُوهُ فَأَتْبَعْنا بَعْضَهُمْ بَعْضاً وَ جَعَلْناهُمْ أَحادِيثَ فَبُعْداً لِقَوْمٍ لا يُؤْمِنُونَ (44)

ترجمه‌

- گفت پروردگار من يارى ده مرا بسبب آنكه تكذيب كردند

مرا گفت پس از گذشتن زمان اندكى هر آينه ميگردند البته پشيمان‌

پس گرفت ايشان را فرياد مهلك بحق پس گردانيديم آنان را خاشاك بر روى سيل پس دورى باشد از رحمت براى گروه ستمكاران‌

پس آفريديم از بعد آنها جماعتهاى ديگرى‌

پيشى نميگيرد هيچ گروهى اجلش را و باز پس نمى‌مانند

پس فرستاديم رسولانمان را از پى هم هرگاه آمد گروهى را رسولشان تكذيب كردند او را پس از پى در آورديم بعضى از آنها را ببعضى و گردانيديم آنها را حكايتها پس دورى است از رحمت مر گروهى را كه ايمان نميآورند.

تفسير

- پس از آنكه پيغمبر معهود در آيات سابقه از ايمان قوم مأيوس شد مانند حضرت نوح از خداوند طلب نصرت نمود با آنكه مقصودش از آن نزول‌

جلد 3 صفحه 640

عذاب بر آنها بود و خدا اجابت فرمود و مقرّر گرديد بفاصله كمى عذاب بر آنها نازل شود و فرمود بزودى از كرده خودشان پشيمان خواهند شد و كلمه ما در عمّا قليل زائده و موصوف قليل مقدّر است يعنى با فاصله‌ئى از زمان كمى بسزاى خود ميرسند پس گرفت آنها را و رسيد بآنها صيحه هايله جبرئيل كه دلهاشان پاره و زهره ترك شدند و ابدان آنها مانند خار و خاشاكى شد كه سيل آنها را با خود ميآورد و از روى آب باطراف پراكنده ميگردد پس دورى است بر سبيل اخبار يا دورى باشد بر سبيل دعا يا دورى باد براى گروه ستمكاران بخويش بسبب شرك و كفر و بر پيغمبر براى تكذيب او از رحمت خدا و بركات او و كلمه بعدا مصدر بعد است كه فعل آن معمولا اظهار نميشود و پس از آن خداوند اقوام ديگرى را از قبيل قوم صالح و لوط و شعيب و غيرهم ايجاد فرمود كه آنها در قرون و اعصارى بودند و در وقت مقدّر معيّنى كه تقديم و تأخير در آن روى نميداد مى‌مردند و بعذاب الهى گرفتار ميشدند چون هيچ جماعتى نميتوانند اجل و زمان مرگ خودشان را جلو يا عقب بيندازند و پس از ايجاد خداوند آنها را و نشو و نموّشان خدا پيغمبران خود را يك يك و پى در پى براى ارشاد و هدايت آنها فرستاد چون تترى مأخوذ از وتر بمعناى فرد است كه و او آن مبدّل بتاء شده و در آخر آن الف تأنيث بملاحظه جماعت در آورده‌اند و بعضى بتنوين قرائت نموده‌اند و بنابراين الف بدل تنوين است كه بياء نوشته شده و هر يك از ايشان كه براى اداء رسالت نزد قوم خود آمدند بتكذيب امّت و جماعت گرفتار شدند و خداوند هم پى در پى آن اقوام را هلاك فرمود و از آنها جز قصه و سخن عجب‌آور و حكايتهائى در دنيا باقى نماند كه موجب عبرت خلق گرديد چون احاديث جمع حديث يا جمع احدوثه است كه آن سخنان تعجّب‌آور است و در شرور استعمال ميشود پس دورى از رحمت حق و هلاكت ابدى است براى كسانى كه بخدا و پيغمبر او ايمان نميآورند.

جلد 3 صفحه 641

ما تَسبِق‌ُ مِن‌ أُمَّةٍ أَجَلَها وَ ما يَستَأخِرُون‌َ (43)

هيچ‌ امتي‌ مدت‌ معين‌ ‌او‌ ‌بر‌ رسيدن‌ ‌او‌ سبقت‌ نمي‌گيرد و تاخير ‌هم‌ نمي‌افتد موجودات‌ سه‌ قسم‌ ‌است‌.

يك‌ قسمت‌ نه‌ اول‌ دارد و نه‌ آخر، وجود حضرت‌ باري‌ هميشه‌ بوده‌ و هميشه‌ هست‌ ‌که‌ معاني‌ قديم‌، ابدي‌، سرمدي‌، ازلي‌ ‌است‌. ازلي‌ بمعناي‌ هميشه‌ بوده‌. ابدي‌ هميشه‌ هست‌، سرمدي‌ هميشه‌ بوده‌ و هميشه‌ هست‌.

]

(آیه 43)- اما این اقوام و طوائف گوناگون هر کدام دارای زمان و اجل معینی بودند و «هیچ امتی بر اجل و سر رسید حتمی خود پیشی نمی‌گیرد و از آن تأخیر نیز نمی‌کنند» (ما تَسْبِقُ مِنْ أُمَّةٍ أَجَلَها وَ ما یَسْتَأْخِرُونَ). بلکه هنگامی که فرمان قطعی پایان حیات آنها صادر می‌شد از میان می‌رفتند، نه یک لحظه زودتر و نه دیرتر.